Σοσιαλισμός σε μια χώρα

Ο σοσιαλισμός σε μια χώρα ήταν μια θέση που προώθησε ο Ιωσήφ Στάλιν το 1924, την οποία είχε επεξεργαστεί ο Νικολάι Μπουχάριν το 1925 και τελικά υιοθετήθηκε ως κρατική πολιτική της νεοσύστατης Σοβιετικής Ένωσης. Η θέση αυτή υποστήριζε ότι, δεδομένης της ήττας όλων των κομμουνιστικών επαναστάσεων στην Ευρώπη από το 1917 έως 1921 εκτός από αυτήν της Ρωσίας, η Σοβιετική Ένωση θα έπρεπε να αρχίσει να ενδυναμώνεται εσωτερικά. Αν και προωθούνταν την εποχή εκείνη ως μια ιδεολογία της ανάγκης, και όχι ως κεντρική πίστη, η θεωρία αυτή τελικά καθόρισε την πορεία της πολιτικής συγκρότησης μέσα στη Σοβιετική Ένωση στην πορεία της ιστορίας.

Έντονη κριτική άσκησαν στη θεωρία, ο Ζηνόβιεφ και ο Τρότσκι. Για τους τροτσκιστές ειδικά, η αντίληψη της θεωρίας, ο Σοσιαλισμός σε μία Χώρα, συνιστά αντίφαση εν τοις όροις, αφού όπως υποστηρίζουν, δεν μπορεί να οικοδομηθεί σοσιαλισμός σε μια χώρα, αφού κυρίως οι εξωτερικοί κίνδυνοι (ιμπεριαλιστική επέμβαση από καπιταλιστικές χώρες, πόλεμος, όροι διεθνούς εμπορίου και ανταλλαγών με καπιταλιστικές χώρες) καθιστούν αναγκαία την ύπαρξη ισχυρού κράτους, επιβραδύνει τον μαρασμό του και τον μαρασμό των κοινωνικών τάξεων και παρέχει έδαφος για την ανάπτυξη γραφειοκρατίας. Συνεπώς κατέληγαν, ότι το μόνο που μπορούμε να πούμε για μια επαναστατημένη χώρα, είναι πως αποτελεί μια μεταβατική κοινωνία προς τον σοσιαλισμό-κομμουνισμό και όχι πως αποτελεί μια σοσιαλιστική κοινωνία.

Το ιστορικό

Η ήττα μια σειρά προλεταριακών επαναστάσεων σε χώρες όπως η Γερμανία και η Ουγγαρία τερμάτισαν τις ελπίδες των Μπολσεβίκων για μια εγγενή παγκόσμια επανάσταση και ξεκίνησαν την προώθηση του "Σοσιαλισμού σε μια χώρα" από τον Στάλιν. Στην πρώτη έκδοση του βιβλίου του Основы ленинизма (Θεμέλια του Λενινισμού, 1924), ο Στάλιν ήταν ακόμα υποστηρικτής της ιδέας του Λένιν ότι η επανάσταση σε μια χώρα είναι ανεπαρκής. Αλλά προς το τέλος του ίδιου έτους, στη δεύτερη έκδοση του βιβλίου, η θέση του άρχισε να μεταστρέφεται: το "προλεταριάτο μπορεί και πρέπει να χτίσει τη σοσιαλιστική κοινωνία σε μια χώρα". Τον Απρίλιο του 1925 ο Νικολάι Μπουχάριν επεξεργάστηκε το θέμα στην μπροσούρα του Μπορούμε να Χτίσουμε τον Σοσιαλισμό σε Μια Χώρα με Απούσα τη Νίκη του Δυτικο-Ευρωπαϊκού Προλεταριάτου; Η θέση αυτή υιοθετήθηκε ως επίσημη κρατική πολιτική μετά το άρθρο του Στάλιν τον Ιανουάριο του 1926 με τίτλο Σε ζητήματα Λενινισμού (К вопросам ленинизма).

Τα έτη 1925-6 σηματοδότησαν μια στροφή στην άμεση δράση της Κομιτέρν, της Κομμουνιστικής Διεθνούς, από την παγκόσμια επανάσταση προς την υπεράσπιση του Σοβιετικού κράτους. Αυτή η περίοδος, μέχρι το 1928, ήταν γνωστή και ως η "Δεύτερη Περίοδος", και αντανακλούσε τη στροφή της ΕΣΣΔ από τον Πολεμικό κομμουνισμό στη Νέα Οικονομική Πολιτική.

Στο άρθρο του του 1915 "Σχετικά με το σύνθημα για Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης", ο Λένιν έγραφε τα ακόλουθα:

...Η άνιση οικονομική και πολιτική ανάπτυξη είναι ένας απόλυτος νόμος του καπιταλισμού. Συνεπώς, η νίκη του σοσιαλισμού είναι πιθανότερη κατά πρώτον σε πολλές αλλά και σε μια καπιταλιστική χώρα. Μετά την απαλλοτρίωση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και την οργάνωση της δικής τους σοσιαλιστικής παραγωγής, το νικηφόρο προλεταριάτο αυτής της χώρας θα εγερθεί κατά του υπόλοιπου κόσμου ...

Ξανά, το 1918, έγραφε,

Γνωρίζω ότι υπάρχουν, φυσικά, σοφοί που θεωρούν τον εαυτό τους πολύ έξυπνο και αποκαλούν ακόμα και τους εαυτούς τους Σοσιαλιστές, που προσπαθούν να επιβάλλουν την άποψη ότι η εξουσία δεν θα πρέπει να καταληφθεί μέχρι να ξεσπάσει η επανάσταση σε όλες τις χώρες. Δεν αντιλαμβάνονται ότι μιλώντας έτσι εγκαταλείπουν την επανάσταση και πηγαίνουν με το μέρος της αστικής τάξης. Το να περιμένουν μέχρι οι τάξεις του μόχθου να φέρουν μια επανάσταση σε μια διεθνή κλίμακα σημαίνει ότι ο καθένας θα πρέπει να μείνει ακίνητος σαν πράγμα εν αναμονή. Αυτό είναι μια ανοησία.” (Λόγος που δόθηκε σε μια κοινή συνάντηση της Πανρωσικής Κεντρικής Επιτροπής και του Σοβιέτ της Μόσχας, 14 Μάη 1918, Collected Works, τόμος. 23, σελ. 9.)

Μετά τον θάνατο του Λένιν, ο Στάλιν χρησιμοποίησε μεταξύ άλλων και αυτά τα αποσπάσματα, για να επιχειρηματολογήσει ότι ο Λένιν μοιραζόταν την άποψή του για τον Σοσιαλισμό σε μία χώρα

Η θεωρία του Σοσιαλισμού σε Μια Χώρα δέχτηκε έντονη κριτική από τον Ζινόβιεφ και τον Τρότσκι. Συγκεκριμένα, οι Τροτσκιστές ισχυρίστηκαν συχνά, και ακόμα ισχυρίζονται, ότι ο Σοσιαλισμός σε μια Χώρα αντιτίθεται σε βασικές αρχές τόσο του Μαρξισμού όσο και του Λενινισμού καθώς η τελική επιτυχία του σοσιαλισμού σε μια χώρα εξαρτάται από τον βαθμό της επιτυχίας των προλεταριακών επαναστάσεων σε πιο προηγμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης.

Βιβλιογραφία

• Ruth Fischer· John C. Leggett (2006). «Socialism in one country». Stalin and German Communism: A Study in the Origins of the State Party. Social Science Classics (2nd reprint έκδοση). Transaction Publishers. σελίδες 471–496. ISBN 0878558225. 
• The Theory of Socialism in One Country; Max Shachtman. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• The Draft Program of the Communist International: A Criticism of Fundamentals, Λέων Τρότσκι, 1928 (γνωστή επίσης και ως "Η Τρίτη Διεθνής μετά τον Λένιν") (Αγγλικά)
• Marxist.com για τον 'Σοσιαλισμό σε μια χώρα' (Αγγλικά)
• Για τις κοινωνικές σχέσεις στη Ρωσία Φρέντερικ Ένγκελς, 1874 (Αγγλικά)
• Ζητήματα που αφορούν τον Λενινισμό (Αγγλικά)